<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我們乘地鐵到建國門,從西南口出來,右側就是明代城墻,左側就是通惠河,從東便門到通州大約有20公里,元代在這兒挖一條人工河,謂之「</span><i style="font-size:20px;"><u>通惠河</u></i><span style="font-size:20px;">」,可以沿京杭大運河從通惠河行船漕運到達積水潭,成為大運河的終點,商船百船聚泊,千帆竟泊,熱鬧繁華。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">元代到清代修建了24座水閘,從西向東有11個閘名,依次稱為廣源閘、西城閘、朝宗閘、海子閘、文明閘、魏村閘、籍東閘、郊亭閘、楊尹閘、通州閘和河門閘。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">有些閘名后來更改了,據《元史》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>其西城閘改名會川,海子閘改名澄清,文明閘仍用舊名,魏村閘改名惠河,籍東閘改名慶豐,郊亭閘改名平津,通州閘改名通流,河門閘改名慶利,楊尹閘改名溥濟</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">北京俗語「</span><i style="font-size:20px;"><u>五閘二壩十三倉</u></i><span style="font-size:20px;">」,其中的「</span><i style="font-size:20px;"><u>五閘</u></i><span style="font-size:20px;">」指今天通惠河上的五道閘口。從東便門外數起,依次:大通閘(又稱頭閘),慶豐閘(二閘),高碑店閘(平津上閘,平上閘),花園閘(平津下閘,或平下閘或花兒閘),普濟閘(普兒閘)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">據《元史·河渠志》記載:至元二十八年(1291年),元世祖忽必烈聽從都水監郭守敬的建議,興工開鑿從大都到通州的運河。至元三十年(1293年)工程結束,元世祖在積水潭看到「</span><i style="font-size:20px;"><u>舳艫蔽水</u></i><span style="font-size:20px;">」,十分高興,賜名「</span><i style="font-size:20px;"><u>通惠河</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">通惠河自白浮泉村至通州高麗莊全長164里,采取了「</span><i style="font-size:20px;"><u>提閘過船</u></i><span style="font-size:20px;">」方法,每十里一閘,一旦水積到高處,就把船拉起來。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">通惠河由昌平引水入大都,再從大都到通州。據記載,白浮甕山河水「</span><i style="font-size:20px;"><u>經甕山泊,自西水門入城,環匯于積水潭</u></i><span style="font-size:20px;">」。這段甕山泊至積水潭河道就是利用高梁河疏浚而成。水經過廣源上、下閘,過會川閘(今高梁橋下),由和義門北水門(今西直門北),入「</span><i style="font-size:20px;"><u>抄紙坊泓渟</u></i><span style="font-size:20px;">」(即豁口外太平湖),匯于積水潭。然后「</span><i style="font-size:20px;"><u>出什剎海,過今地安橋,東南折經東不壓橋胡同、東板橋,沿東安門北街南下,經望恩橋、御河橋、正義路,向東經臺基廠二條,船板胡同,以下同金口河</u></i><span style="font-size:20px;">」。沿金口河故道至通州西水關附近(通流上閘址),轉入城中,經今新華大街,過閘橋出東水關南行大體沿今「</span><i style="font-size:20px;"><u>玉帶河</u></i><span style="font-size:20px;">」過土橋等村,經張家灣村東,至白河。</span></p> 1?明城墻遺址公園 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">由于歷史的原因,尤其是修地鐵,把北京城墻被陸續拆毀,僥幸存留下來的內城城垣有兩段,從崇文門至城東南角樓一線是最長的一段。后來,到了本世紀初,北京市政府決定修復這段城墻,并以此為基礎建設明城墻遺址公園。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">當年號召市民捐獻家里存的明代城城磚,按照「</span><i style="font-size:20px;"><u>修舊如舊</u></i><span style="font-size:20px;">」的原則,修復以東南角樓為中心,向西延伸和向北延伸。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">過去我經常出差,火車回北京,繞過龍潭湖,拐向西,前方高大的東南角箭樓已映入眼簾,這時車廂內的喇叭響起了《北京頌歌》的音樂,播音員熱情地說道:「</span><i style="font-size:20px;"><u>親愛的旅客同志們,我們偉大祖國的首都,我們這次列車的終點站,北京站就要到了……</u></i><span style="font-size:20px;">」,此時我是格外激動的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">那么為啥在保留這段城墻呢?我這次聽文保老師介紹和查閱資料,得知崇文門東邊為北京火車站,車站在城墻兩邊建立了很多民房供鐵路職工居住,很多房屋直接以城墻為靠墻,而這段城墻的位置又因為在火車站范圍里而得以保存,躲過了被拆毀的命運。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">春色漸濃,一半明媚,一半感傷,我們從東側城墻而行,這個位置是明代初期的城墻,屬于內城,一陣風吹來,漫天飄零的梅花的花瓣飄落在地面,讓人感到生命的萌動腳步聲。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">梅花是美麗,古城墻邊的梅花更是嬌艷,到處都是姹紫嫣紅,繁華似錦。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這凸出來的是「</span><i style="font-size:20px;"><u>馬面</u></i><span style="font-size:20px;">」,城墻每隔一定的距離就建一個突出的墩臺,以利防守者從側面攻擊來襲敵人。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">據記載:明代初期,北京城的城墻并未建置馬面,至嘉靖年間,才在城墻上修筑馬面172座。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是角樓西側的城池,墻根有許多槐樹,更顯得滄桑感。</span></p> 2 明代城墻東南角樓 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">北京內城、外城也都各有四個角樓。明《英宗實錄》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>四年四月丙午,修造京師門樓、城壕、橋閘完……城四隅立角樓</u></i><span style="font-size:20px;">」。從文中得知明正統四年北京內城完工時,建四個角的角樓。到明嘉靖三十二年外城完工時,外城又添加四個角的角樓。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">那么內城東南轉角處的箭樓,為「</span><i style="font-size:20px;"><u>東南角樓</u></i><span style="font-size:20px;">」,也是北京現存唯一的角樓。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">眼前角樓就像兩個城門箭樓折角而立,但每面都比城門箭樓還顯寬大,采用規制同城門箭樓,重檐歇山式灰筒瓦綠琉璃瓦剪邊的堡壘式建筑,綠琉璃列脊和鴟吻垂獸,戧脊垂獸為五個,最外端有仙人引路。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">東南角樓和東便門及大通橋關系圖。注意,東南角樓為內城角樓,再東邊有東便門和水關,城外有大通橋。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是乾隆時期的京師全圖所標注的東南角樓與外城水關和東便門的方位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">民國時期發行的《北京市街道詳圖》,這里沒有標注東南角樓,但我根據建國門位置判斷出東南角樓位置。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">此圖出自喜仁龍繪制的《北京的城墻與城門》一書,描述的是內城西南角樓的平面圖,因內城四角樓規格一致,東南角樓可以參考于此圖。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">此圖時間為1900-1920年間,可以看角樓內部主體支撐檐柱10根。東南角樓于1935年有一次大規模修繕,內部結構有所改變,直至建國后1981年再次大修,一直保留民國時期修繕后的結構,直至今日。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">東南角樓和鐵路的畫作,過去京奉鐵路從角樓這里穿過,到今天前門的火車博物館位置,當年為火車站。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1870年代,內城東南角樓東南面。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1896年,內城東南角樓西面,也就是在內城外側拍照的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1874年,內城東南角樓東南面,注意照片里北側高出城墻的建筑是外城與內城交接處的過樓。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明北京城城墻遺址東便門段為全國文物保護單位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">旁邊立有一塊石碑,上書「</span><i style="font-size:20px;"><u>北京城東南角樓</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款是原崇文區區長、北京書法協會副會長盛繩武。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">從東南角樓的西南側拍照,古木參天,城池威哉。東南角樓東、南兩側為正面,規格尺寸相同,上檐下一排箭窗,14個。重檐下三排箭窗,也是一排14個,即為42個箭窗,兩面合計56個箭窗。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">東南角樓西側多一個券門,這是1915年,當時的北洋政府在修建「</span><i style="font-size:20px;"><u>京師環城鐵路</u></i><span style="font-size:20px;">」時,為了從崇文門開過來的的火車拐彎時避開角樓,拆除了東南角樓西側和北側的一段城墻和部分敵臺,并在兩個券洞之間砌筑了一堵鐵路高墻。改建成的券洞專為走火車用的,是京師環城鐵路唯一的遺存。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">原來角樓下的一對八字登城馬道被擋在墻外被拆除,改在鐵路高墻后面建成一道新的馬道,用以上下城墻。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">城門樓里有兩個石頭麒麟,沒有銘牌介紹,不知來歷。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">城墻中間還有一個清代遺留下來的夾桿石。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">角樓西側的城墻上,復建了2座面闊三間的硬山頂鋪房,用于住守衛士兵的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">城墻的西端,石砌的炮臺上擺放著兩門銅炮,其中一門口徑小的渾身銹跡斑斑充滿了年代感,</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另一門炮筒上鑄滿了字,此炮于崇禎十年五月制造,炮身長225厘米,炮口直徑10厘米,重約1.5噸,1963年發現于廣安門火車站。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">內城墻,這也是修復的,延伸到崇文門位置。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">角樓使用璇子彩繪</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">室內展覽有一塊東南角樓的挑梁檀,被八國聯軍打得彈痕累累。</span></p> 3 蟠桃宮石碑 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">晚清《都門雜詠》云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>三月初三春正長,蟠桃宮里看燒香;沿河一帶風微起,十丈紅塵匝地揚</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">說的是東便門內有一座道觀叫「</span><i style="font-size:20px;"><u>太平宮</u></i><span style="font-size:20px;">」,山門三間,門額為「護國太平蟠桃宮」石匾,內有二重大殿,前殿為靈官殿,后殿為斗姥殿,左右又有配殿。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">因有蟠桃會,故俗稱「</span><i style="font-size:20px;"><u>蟠桃宮</u></i><span style="font-size:20px;">」。每年三月初一至初三,這里非常熱鬧,這個廟會一直持續到解放前夕。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是1900年前後舊照片,內城東南角樓外的蟠桃宮廟會。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">舊照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是蟠桃宮山門舊照片。山門為三間,門前有旗桿和石獅各一對,山門券洞上的額書「</span><i style="font-size:20px;"><u>護國太平蟠桃宮</u></i><span style="font-size:20px;">」石匾,左、右墻壁上嵌有「</span><i style="font-size:20px;"><u>蟠桃盛會</u></i><span style="font-size:20px;">」四個綠邊琉璃大字。正門兩側還各有旁門一座。山門后有鐘、鼓樓,前殿為靈官殿,后殿為斗姆殿,供奉西王母像。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">舊照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">蟠桃宮廟會特有的老北京風俗是「</span><i style="font-size:20px;"><u>拴娃娃</u></i><span style="font-size:20px;">」,就是求子,人們手腕纏紅繩,到蟠桃宮東配殿,獻上香資后拴住一個殿前擺放的泥娃娃帶回家,與子結緣,以求來年添子孫。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">當年熱鬧場面</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">舊照片</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">舊照片</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">舊照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1900年代,照片有內城東南角樓一角,這是蟠桃宮小道士。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">如今在北京東便門立交橋東南側街心花園的一座亭子里,屹立著一塊高達三米的石碑,碑的正面鐫刻著「</span><i style="font-size:20px;"><u>護國太平宮碑</u></i><span style="font-size:20px;">」,此碑就是「</span><i style="font-size:20px;"><u>蟠桃宮</u></i><span style="font-size:20px;">」之遺存。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1987年,因修筑東便門立交橋,蟠桃宮正位于主橋道上而全部拆除。僅剩下「</span><i style="font-size:20px;"><u>蟠桃盛會</u></i><span style="font-size:20px;">」琉璃磚和乾隆年間《太平宮碑記》石碑一座。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑陽面碑額上書「</span><i style="font-size:20px;"><u>護國太平宮碑</u></i><span style="font-size:20px;">」碑文為左滿右漢,漢文部分已經看不清楚,而滿文部分依稀可見。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">旁邊有一個《北大平民教育講演團演講地遺址》銘牌,抄錄如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>位于東城區東便門內、護城河南河沿,原為蟠桃宮,正名"護國太平蟠桃宮",始建于明代,是北京著名道觀之一。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>1919年3月23日,北大學生鄧中夏、黃日葵、許德珩等人發起創立北京大學平民教育講演團,并在蟠桃宮設固定講演點,通過現場講演啟發民智,宣傳民主科學和教育救國理念。1987年因修筑東便門立交橋,蟠桃宮被拆除。原蟠桃宮王母殿前的"護國太平宮碑"被作為文物移至立交橋南側綠地中建亭保護。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>2020年3月,北京市將北大平民教育講演團演講地遺址列為"北大紅樓與中國共產黨早期北京革命活動舊址"之一。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>中共北京市委宣傳部</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>二0二一年三月</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《太平宮碑》撰碑人吳達禮以第一人稱口吻,記述了他的五個孩子出痘,因王母娘娘護佑得以平安無恙,從而對王母娘娘產生信任并重修蟠桃宮三座殿房之事。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑的赑屃被摸得油光锃亮,就像玉石一樣晶瑩剔透。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑額為螭首,中間額題為「</span><i style="font-size:20px;"><u>護國太平宮碑</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我查閱滿學學者關笑晶《太平宮碑》的文章,還原這塊滿漢雙語碑的文獻考證。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">石碑分陰、陽兩面,碑陽為滿、漢文合璧,因歲月的侵蝕,漢文碑文漫漶不清,而滿文則相對完整清楚。碑陰為漢文。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我將關笑晶的滿文翻譯抄錄如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>為東便門內王母娘娘殿后重建殿房立碑</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>我曾經聽說過世間有神佛等迂腐的虛話,無證可考的很多。沒有證據我便不信任,不信便不跟隨別人。世人傳說孩子出痘時有鬼神(護佑),我曾非常懷疑。那年,我的孩子們出痘,第五個孩子跟我說,王母娘娘照看護佑他們。(孩子)痘疹痊愈后,我到處去尋找娘娘廟。在東便門內橋南這地方找到后,便恭敬地備香、行禮答謝。禮畢,我看見大殿后面有一塊空地。老者們告訴我,這里原來有三間殿,被火焚燒了。為此,我便許愿要開始重建(這三間殿房)。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>父母和皇上一樣,都疼愛自己的孩子。世上有鬼神這樣的話,不能知道到底有多少為實。然而,以疼愛孩子的感情,在(神前)展示自己的誠實和謹敬,和神靈心意相通,豈能說是沒有道理?況且,深知(神佛)的證據存在,親眼所見還有什么可說?。ㄖ亟ǎ┩瓿芍螅易鲑澱Z一首,曰:</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>威武光華的王母啊,尊貴的神力無所不及。漂亮的帽子,光鮮的衣服啊,翠綠靈妙地閃亮著。大德曰生,以保赤子啊,我建立殿宇,為你供奉神位。瞻仰著你叩頭行禮啊,以成長遠。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>康熙元年五月吉日,工部尚書吳達禮敬立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑陰為「</span><i style="font-size:20px;"><u>太上混元門下嗣全真教弟子徐真育雙身創建募化,宮闕內監勛戚文武黎庶善信眾等同意捐財鳩工建造,惟愿圣母垂慈默佑,……,全真教弟子徐真育</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">徐真育既是當時蟠桃宮的住持,又是協助吳達禮重建工程的領頭人。</span></p> 4 三河交匯點與東便門 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">接著來到三河交匯處,也就是內城護城河與外城護城河和通惠河都在這里交匯,過去東便門內還有一座磚橋,叫喜鳳橋,蟠桃宮就坐落在喜鳳橋南。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">圖為《京門九衢圖》分段畫卷——東便門篇鑒賞。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是北京城「</span><i style="font-size:20px;"><u>內九外七</u></i><span style="font-size:20px;">」城門示意圖,其中東便門位于「凸」字形格局的兩肩處,用綠色將東便門和東南角樓位置標注一下。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是《京門九衢圖》東便門篇,東便門角樓建于突出城墻外緣的位置。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">據《說文解字》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>便,安也</u></i><span style="font-size:20px;">」,有期盼安寧之意。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">照片為1920年左右,東便門城樓,外側過木方門洞上方鑲嵌「</span><i style="font-size:20px;"><u>東便門</u></i><span style="font-size:20px;">」石匾額。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明嘉靖三十二年,由于蒙古騎兵屢屢南侵,明朝政府為了加強防衛決定在內城四周修筑外城。后來因為財力不濟,外城工程只修了環抱南郊的一段城墻就草草收尾,形成「</span><i style="font-size:20px;"><u>凸</u></i><span style="font-size:20px;">」字形格局,設永定門等五門。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">為了方便百姓出入,又在外城東北、西北兩隅與內城連接的附近,設置了兩個臨時城門,就是東便門和西便門。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1920年左右舊照片,東便門外東水關橋下的三孔出水口外側,不遠處可以看到大通橋。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是1901年舊照片,內城東南角樓和跨越內城護城河通往東便門的喜鳳橋。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是1933年舊照片,內城東南角樓西南側及南護城河雪景。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">當年內城東南角樓外護城河上的游船。</span></p> 5 大通閘 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">接著,來到今市高級法院東邊南側的通惠河上,有「</span><i style="font-size:20px;"><u>大通閘</u></i><span style="font-size:20px;">」,俗稱「</span><i style="font-size:20px;"><u>頭閘</u></i><span style="font-size:20px;">」。據《日下舊聞考》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>正統三年(1438年)五月,造大通橋閘成</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">從照片看,大通橋及其內城東南角樓、外城北城墻及內外城結合部碉樓尚完好。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>大通橋</u></i><span style="font-size:20px;">」是一座集橋梁、橋閘和橋碼頭于一體的建筑,也是通惠河上五個閘口的頭道閘,也是京城重要橋梁之一。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">地面銅塑作品,特意用紅筆標注一下大通橋的位置。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是清末民初舊照片,過去東便門外的「</span><i style="font-size:20px;"><u>大通橋</u></i><span style="font-size:20px;">」與其他城門外架在護城河上的橋一樣,為渡河橋,從照片看,該橋南北走向,為三孔石橋,其橋體為花崗巖條石砌成,拱形橋洞,中孔較大,兩側橋孔較小,橋墩為尖形,以利分水。三個券洞上方均雕刻有精美的獸頭,名「</span><i style="font-size:20px;"><u>趴蝮</u></i><span style="font-size:20px;">」,在橋的東西兩岸,也各有一只趴蝮。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">橋上兩側各有二十六根望柱和二十五塊護欄板,橋頭有抱鼓石,其望柱為方形,雕有蓮瓣平頂方形柱頭,護欄板為實心板,具有典型的明式風格。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是清末時期的照片,拍照者在大通橋西側,遠處是內城的東南角樓,可見漕船和帶棚子的客運船。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">根據這張老照片看出當年東便門外水域寬闊,駁船穿梭,明代漕運的船不能駛入北京城內,這里是通惠河漕運的終點,所以漕運異常繁忙。曾經有詩云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>宛宛漕渠天上來,金堤玉壘圣人開。仙槎合傍銀河挽,粟米如山繞鳳臺</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">舊時,這里風景秀麗,兩岸垂柳成行,樓臺水榭林立,買賣商家毗鄰,是京城消夏、游玩的勝地。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">從1876年的照片可以看到東便門外大通河和大通橋,還有分開兩節的漕運船。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在通惠河南岸有「</span><i style="font-size:20px;"><u>大通追憶</u></i><span style="font-size:20px;">」雕塑群,所在位置就是明清時期東便門城接與大通橋遺址附近。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這組雕塑,將自隋唐以來,金中都、元大都、明清都城及運河的關系及演變歷史來展現,并用「</span><i style="font-size:20px;"><u>水系圖</u></i><span style="font-size:20px;">」雕刻于自然河灘石上,表現歷史上此處清糧卸船改為陸路運入城中的繁忙景象。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">還用舊城磚修筑一段城墻,有人告訴我是東便門遺址,但這里是在大通橋外側,我對著清代和民國地圖,應當不是,就是一個公園景觀。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">以前,我在大通橋故址北側,就在東護城河出口處的暗河橋梁上,已經看不到大通橋了,據悉,是</span>20世紀60年代修建地鐵時拆除,于閘口處改成暗河橋,現殘存望水獸三件安于此處后建橋梁之上。</p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我隔著河道護欄仔細觀察,發現暗河上的兩孔石橋,橋頭上鑲嵌三顆分水獸頭,名「</span><i style="font-size:20px;"><u>趴蝮</u></i><span style="font-size:20px;">」,中間靠上,銹跡斑斑,兩側比較新,開始懷疑是新修建的,后來查閱資料得知是原物。</span></p> <p class="ql-block">現在只剩下三個券洞上方均雕刻有精美的獸頭。</p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">來到一塊平地,有石碑乃大通閘遺址為全國文物保護單位。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">全國文物保護單位石碑旁邊還有一個大通閘遺址說明,書寫如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>大通閘始建于元至元二十九年(1292年),元代郭守敬開鑿通惠河,為控制水位落差而在沿線設置多處閘口,大通閘是其中之一。該閘是出元大都城向東的第一處閘口,初名‘魏村閘’,百姓俗稱‘頭閘’,地處東城與朝陽的交匯點,也是元大都東南護城河的拐角處,是通惠河上重要節點。20世紀60年代修建地鐵時拆除,于閘口處改成暗河橋。現殘存望水獸三件安于此處后建橋梁之上。大通閘是大運河遺產的見證之一,成為研究北京漕運和城市發展的重要節點</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> 6 大通橋碼頭 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">上次因鐵欄桿阻攔,只好沿通惠河北路一路向東。不遠處看見一處街心花園,一座「</span><i style="font-size:20px;"><u>萬流朝宗</u></i><span style="font-size:20px;">」的牌樓赫然屹立。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">據了解,這牌樓所在的位置大致就在大通橋碼頭故地附近,而在碼頭故地矗立這座新牌樓。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">牌樓西側有一段古道和馬槽,古道由大塊條石鋪就,由于長年磨礪,條石磨去了棱角。而馬槽的槽身,雕刻有精美的花紋,從外觀看應是經年舊物,當年漕糧從大通橋碼頭上岸,在大通橋頭自然建有中轉糧庫,再通過駁船運至朝陽門,或者由騾馬等牲畜拉大車運到京城各處的糧倉。古道和馬槽見證了大通橋碼頭繁忙的歷史。</span></p> 7 樂家花園 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">然后又穿越公路,來到南側的「</span><i style="font-size:20px;"><u>慶豐公園</u></i><span style="font-size:20px;">」,有樂家花園,為朝陽區普查登記文物。2009年拆遷中發現,后修繕。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">該地原為元代都水監張經歷的花園,時名雙清亭,后亦稱張家花園。另有同仁堂樂家花園建在此地,故稱雙花園?,F僅存樂家花園。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現有兩進院,大門一間,我是從里側拍照的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前院北側有一個涼亭兼戲臺,四周花木簇擁。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">還保存「</span><i style="font-size:20px;"><u>將入</u></i><span style="font-size:20px;">」和「</span><i style="font-size:20px;"><u>將出</u></i><span style="font-size:20px;">」的牌子,涼亭后面是背板,用于布置舞臺背景的。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">這是前院全景圖</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前院與后院之間,有前廊后廈的正房五間,后廈東外接出廊。從山墻門窗形制、磚瓦砌法看,該建筑群屬典型民國式樣。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">這是面向西側的正房</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">目前室內</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">正房的廊柱</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">蘇式彩繪</span></p> 8 神木謠碑 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我們向東,有一座復建的御碑亭,明清時,這里東南為皇木場,現為居民區,留下黃木廠街名稱。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor">?</span>當年修筑北京城和紫禁城,永樂皇帝朱棣曾派人到四川、兩湖、兩廣等地采辦大量上好木料,這些木材輾轉運輸,沿大運河運送到這里存放,因此得名皇木場。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">當時紫禁城建完后,還特意在此留存了一根長六丈有余的巨大金絲楠木。清代乾隆時到此處游玩,見到金絲楠木,賦詩一首,名曰《神木謠》,并建碑立亭。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我查閱資料得知京城有五鎮之說,見諸《清朝野史大觀·京師五鎮》:「</span><i style="font-size:20px;"><u>京師俗傳有五鎮</u></i><span style="font-size:20px;">」。此五鎮分別是:東方之鎮黃木廠;南方之鎮煙墩;西方之鎮大鐘寺;北方之鎮昆明湖;中方之鎮景山。分列于五個方位,對應金、木、水、火、土之五行。每個方位正好可以占兩個天干。于是,有了東方甲乙木、南方丙丁火、西方庚辛金、北方壬癸水、中央戊己土的說法。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">還有,東鎮沂山之神,南鎮會稽山之神,中鎮霍山之神,西鎮吳山之神,北鎮醫巫閭山之神。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">乾隆二十三年親自去了神木場,也就是皇木廠,詩興大發,作詩《神木謠》有序:「</span><i style="font-size:20px;"><u>都城東有巨木焉,其長六十余尺,臥于地,騎者隔木立弗相見也</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《春明夢余錄》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>京師神木廠所積大木,皆永樂時物。其中最巨者曰‘樟扁頭’,圍二丈外,臥四丈余,騎而過其下,高可隱身</u></i><span style="font-size:20px;">」??梢娺@些大木都是世界罕見之物,后人有詩云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>大木千囷百丈高,東方作鎮記前朝。磈奇猶憶巖阿里,老干亭亭聳碧霄</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">乾隆二十三年御制《神木謠》,我抄錄如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>都城東有巨木焉,其長六十余尺,臥於地,騎者隔木立,弗相見也。相傳前明時所置,以應甲乙生氣云。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>作《神木謠》:天三巽一含精腴,深山大澤連林扶。壽突靈椿忘榮枯,所樂不存屣棄渠。遠辭南海來燕都,甲乙青氣鎮權輿。是稱神木眾木殊,春明舊跡久聞予。便中一覽城東隅,長六丈余臥通衢。圍乃不可規矩模,巋然騎者能蔽諸。四百春秋一瞬夫,雨淋日炙風吹敷。枝干剝落摧皮膚,隙孔瞋菌郁繆紆。為想懷材昔奧區,凌云概日垂扶疏。翩集不脛曰人乎,天也將以為貞符。試看虛中巨查如,堯年貫月歷劫余,生育盛德皇圖。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>乾隆戊寅春三月御制并書</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">拓片</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">細節</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">陰面刻曰:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor">?</span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>孱顏穹谷光天宇。冥靈大椿生是所,天地精英神鬼輔?;癁猷嚵忠煽涓?,燕京創建明成祖。搜索室奉為楹柱,摭之不中雷霆妒?;⒗桥瓏载?,千夫舁走日里許。夷山堙壑壞屋廡,難依繩尺梓弗取。橫岡偃臥安厥處,閱歷歲月殊今古。徑類修蛇圍若堵,騎者去來敞弗睹。文篆剝蝕蟲與鼠,謂之神木神其下。我聞樗不夭斤斧,胡遭大斲辭嶇峿。視之柍桭差猶愚,材不材間應見汝。此癸亥所題,戊寅東巡回鑾行路一覽。既為謠以泐之貞珉,并書此作用志碑陰。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>乾隆戊寅三月立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">拓片</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">細節</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在清代,進一步深化了巨木神的色彩,薩滿教的教義本身就是原始的多神崇拜,不難理解為什么一塊巨大的木頭得到人們的崇拜了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">清阮葵生在《茶余客話》記載稱:「</span><i style="font-size:20px;"><u>神木廠所積大木多永樂時舊物,木各有名,刻字為記。最大者為‘樟匾頭’又曰張點頭,圍徑二丈余。又王二姐,嫌河窄,混江龍等,名朽欄棄,擲對而人立尚不相見</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">清道光俞正燮《癸巳存稿》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>大淸一統志言,神木廠在廣渠門外二里許。有大木,偃側于地,高可隱一人一騎。明初構宮殿遺材也。相傳其木有神。春明夢余錄云,大木,樟也,圍二丈,外臥四丈余,騎而過其下,高可隱身。今見其木長乃六丈余</u></i><span style="font-size:20px;">」。由此觀之,此神木是為樟木。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">清李虹若《都市叢載》明言:「</span><i style="font-size:20px;"><u>其木系金絲楠木</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">民國天臺野叟《大清見聞錄》記載:「</span><i style="font-size:20px;"><u>京師俗傳有五鎮。東方之鎮為黃木廠,其木系金絲楠木,長七丈有奇,圍兩丈余,不知置自何年,覆以廠柵,圍以石欄。清高宗(乾隆)所書碑碣等在焉</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">石鼓為皇木廠舊物</span></p> 9 慶豐公園 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">來到「</span><i style="font-size:20px;"><u>慶豐公園</u></i><span style="font-size:20px;">」,因慶豐閘而得名,過去這段河面船艫相接,加之閘地處近郊,碧波清流,蘆葦搖曳,明清以來皆為市民游憩勝地,素有「</span><i style="font-size:20px;"><u>燕京秦淮河</u></i><span style="font-size:20px;">」之稱,然,歲月流逝,原閘廢棄,只剩不多遺跡留存。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這里形成了通惠河畔、CBD商圈內的「</span><i style="font-size:20px;"><u>通惠河濱水文化景觀帶</u></i><span style="font-size:20px;">」,為北京市民創造了一處文化休閑場所</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">雕塑以白色金屬框架組成的白帆為主體,輔以水流景觀和浮雕石群來展現古時漕運的情景,它的設計具有歷史內涵并富有現代氣息。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">這是「</span><i style="font-size:20px;"><u>惠舟帆影</u></i><span style="font-size:20px;">」景點,它再現古通漕糧運商船穿梭,帆檣林立的熱鬧場景,在這里也可以遠眺通惠河對岸震撼的都市天際線,讓人們體會和感受北京都市生活的現代和繁榮。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">雕塑以白色金屬框架組成的白帆為主體,輔以水流景觀和浮雕石群來展現古時漕運的情景,它的設計具有歷史內涵并富有現代氣息。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">慶豐公園依水而建,水中碧波蕩漾,岸上綠樹成蔭,有許多運河主題的雕塑作品。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">橡膠壩</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前面就是著名的大槐樹,叫「</span><i style="font-size:20px;"><u>文槐憶舊</u></i><span style="font-size:20px;">」,而且和曹雪芹有著淵源,相傳在清朝晚期,大約是1748年前后,曹雪芹曾多次乘舟往來于香山和通州張家灣之間,每每途經慶豐閘時,常在一株古槐樹下候船閑坐,與同行的友人茗茶賦詩,伴著和煦微風,乘著陰涼思緒源源不斷,寫下了許多詩句。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">標牌寫道500年,但經專家鑒定,這株古槐的樹齡大約也只有160多年,肯定不是當年曹公來往于此、休憩品詩的古槐,但多版本文字記載,歷史上的曹雪芹的確經常來往于此漕運碼頭,也確鑿有過這個一株老槐樹,而后隨歷史變遷,那株文槐無影無蹤。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">旁邊還擺上五只漢白玉石雕刻的大酒壇,和一張石桌、四條石凳,上面放著半掩的書卷,幾個酒盅,將人們傳說中或記憶時的人文景觀再次重現。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再往東不遠處,還有一株百年「</span><i style="font-size:20px;"><u>古絲棉木</u></i><span style="font-size:20px;">」,又叫明開夜合,有樹葉娟秀細致,姿態幽麗,是北京地區少見的珍稀樹種。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我們走通惠河部分,這是一條歲月悠悠的運河,它承載著北京的歷史,從大通閘始,至平津閘終,沿著緩緩流淌綠水而行,看著兩岸 如畫如詩的風景,惠風和煦 ,花香鳥語,到處充滿希冀,讓我領會它的魅力,嘆,江山如畫,如此多嬌。</span></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">2023年3月2日</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;">參考文獻</p><p class="ql-block">「1」磚磚.漫談 | 東便門外有二閘,夏天到這兒來打卡.正陽書局The Gateway,2019</p><p class="ql-block">「2」慶豐閘的前世今生.北京文藝廣播, 2018</p><p class="ql-block">「3」而今漫步通惠河畔,還能看到什么樣的“運河遺跡”?水潤京華,2021</p><p class="ql-block">「4」打鷹洼.贍賽必漢家族墓誥封碑.新浪博客,2016</p><p class="ql-block">「5」雙塔邨人.雪屐尋碑錄.新浪博客,2016</p><p class="ql-block">「6」我是寺廟客.席氏墓碑紀.新浪博客,2016</p><p class="ql-block">「7」通惠河的光輝歷史.北京市方志,2017</p><p class="ql-block">「8」老樹枯草.老北京的故事(七一二)蟠桃宮.新浪博客,2020</p>
主站蜘蛛池模板:
肇源县|
富裕县|
东乡县|
莱州市|
化州市|
抚顺县|
洪洞县|
时尚|
会宁县|
柞水县|
安国市|
扎鲁特旗|
华蓥市|
阿合奇县|
南丹县|
弥渡县|
安塞县|
同仁县|
格尔木市|
油尖旺区|
阜城县|
晋城|
奇台县|
基隆市|
册亨县|
天水市|
凌云县|
江门市|
蓬莱市|
公主岭市|
永济市|
祥云县|
山东省|
建德市|
海兴县|
景宁|
潜江市|
灵璧县|
柘荣县|
新河县|
比如县|